Po co komu Światowy Dzień Świadomości autyzmu?

Datowany na 2 kwietnia Światowy Dzień Świadomości Autyzmu propaguje wiedzę o neuromniejszości jaką stanowią osoby z diagnozą autyzmu i służy budowaniu społecznej wrażliwości. Bo to właśnie wrażliwość i świadomość są pierwszym krokiem do akceptacji tego, że ludzie mogą się ekstremalnie od siebie różnić w tym jak odbierają i przetwarzają informacje i jak funkcjonują w świecie. Po co powołano taki dzień i co zmieniło się od tego czasu w społecznym odbiorze autyzmu?

Jak wygląda Światowy Dzień Świadomości Autyzmu na świecie?

Pierwsze wydarzenia związane z datą, której celem było podnoszenie świadomości na temat zjawiska spektrum autyzmu organizowano w kwietniu 2008 roku, to jest w roku następującym po ogłoszeniu przez ONZ World Autism Awareness Day. Tego roku Irlandzkie Stowarzyszenie dla Autyzmu zorganizowało konferencję naukową poświęconą prawom osób autystycznych. Od tego czasu 2 kwietnia organizowane są konferencje, których celem jest poszerzenie wiedzy o neuroróżnorodności. Tego samego dnia Irlandzkie Stowarzyszenie dla Autyzmu wypuściło z budynków rządowych niebieskie balony, rozpoczynając tym samym tradycję szerzenia świadomości o autyzmie.  

Organizacja Narodów Zjednoczonych co roku organizuje Dzień Świadomości Autyzmu, na który składają się między innymi panele, na których występują samorzecznicy, edukatorzy i terapeuci. Tego dnia intensyfikują również swój przekaz wszystkie organizacje wspierające osoby w spektrum autyzmu. W Polsce na szczególną uwagę zasługują nasi partnerzy z Dolnośląskiego Stowarzyszenia na rzecz Autyzmu oraz Fundacji Synapsis, którzy od dziesięcioleci działają w zakresie wspierania różnych potrzeb osób w spektrum i wielokrotnie byli prekursorami w temacie autyzmu w naszym kraju. 

Dlaczego niebieski był kolorem autyzmu?  

Kolor niebieski był uznawany za kolor autyzmu, ponieważ jeszcze do niedawna uważano, że neuroróżnorodność dotyka przede wszystkim chłopców. Diagnozę związaną ze spektrum autyzmu stawiano czterokrotnie częściej chłopcom niż dziewczynkom. Niebieski uznawany był “kolorem chłopców”, dlatego właśnie wybrano go jako kolor autyzmu. Obecnie jednak wiemy, że neuroróżnorodność w takim samym stopniu dotyczy obu płci. Zarówno modele teoretyczne, jak i pomiary statystyczne wskazują jednoznacznie, że autyzm dotyczy obojga płci i coraz więcej dziewcząt i kobiet usłyszy diagnozę spektrum autyzmu. Same osoby w spektrum podkreślają, że kolor niebieski nie jest właściwym do reprezentacji ich w przestrzeni publicznej. Biorąc pod uwagę wysoki odsetek nieheteronormatywnej orientacji seksualnej czy też tożsamości płciowej osób w spektrum autyzmu, częściej stosują one tęczową kolorystykę wpisaną w symbol nieskończoności.

Społeczna świadomość autyzmu – co się zmieniło?

Badania prowadzone przez CBOS i Fundację JiM wskazują, że znajomość pojęcia „autyzm” wśród Polaków (respondentów badania), między 2017 a 2021 rokiem wzrosło z 83% do 96%. W ciągu 4 lat od pierwszego badania wzrosła też istotnie świadomość Polaków na temat tego, jak objawia się autyzm i jakie dominujące cechy mogą występować u osób w spektrum. Wzmocniła się świadomość na temat tego, jak autyzm może wyglądać w rzeczywistości.

Chodź jest to pozytywna zmiana, nie oznacza to, że myślenie Polaków na temat autyzmu jest w końcu pozbawione błędów poznawczych. Wciąż autyzm kojarzony jest z niepełnosprawnością intelektualną oraz ponadprzeciętnymi zdolnościami, czyli dwoma skrajnymi obrazami spektrum. Jest to nieuniknione ze względu na obraz autyzmu prezentowany w kulturze popularnej i mediach. Pozytywny wpływ na pokazywanie różnorodności autyzmu i rozbrajanie tych błędów mają, przede wszystkim, samorzecznicy i samorzeczniczki, czyli osoby w spektrum autyzmu, które mają odwagę i chęć dzielenia się wiedzą o sobie i swoim codziennym życiu w spektrum w mediach społecznościowych, telewizji czy też w miejscu pracy. Ma to ogromne znaczenie w kontekście zmniejszenia mylnego postrzegania autyzmu w skrajnych kategoriach.

A co ze zmianą w myśleniu o zatrudnieniu osób w spektrum?

Nawiązując do wspomnianych badań CBOS i JiM, w 2021 roku blisko 2/3 ankietowanych Polaków (62%) sądziło, że osoby w spektrum autyzmu mogą pracować zawodowo. W stosunku do roku 2017 przekonanie to wzrosło o 8 punktów procentowych. Tak samo liczna grupa Polaków (63%) zadeklarowała, że gdyby pełnili rolę pracodawcy, zdecydowaliby się na zatrudnienie w swojej firmie osób w spektrum autyzmu, jeśli kandydaci spełnialiby warunki w zakresie wymaganych kompetencji. Czy jest to wystarczające, aby osoby w spektrum znalazły zatrudnienie adekwatne do swoich kompetencji? Z naszych obserwacji wynika, że dane te wciąż pozostają w obszarze deklaratywnym i wiele jest do zrobienia, aby deklaracje wcielić w działanie.

W 2023 roku nadal obserwujemy, że osoby w spektrum autyzmu mają trudność w przejściu klasycznych procesów rekrutacji. Wiele z tych osób nie dochodzi nawet do rozmowy, ponieważ ofert są pisane niejednoznacznie. Brakuje też pracodawców, którzy udzielają rzetelnej informacji zwrotnej w samym procesie rekrutacyjnym. Osoby w spektrum nie decydują się więc na wysłanie CV z powodu nie zrozumienia rzeczywistych wymogów, albo też czekają na odpowiedź, która nigdy nie nadchodzi. Brak informacji zwrotnej nie pomaga im zdobywać nowej wiedzy w aplikowaniu o pracę. Nie mają skąd czerpać wiedzy, co mogą zrobić inaczej. Wszystkie znane poradniki dotyczące rekrutacji skierowane są do typowego odbiorcy, bo też pod niego pisane jest większość ofert pracy…

Wiele do zrobienia jest w obszarze samych rozmów, na których wciąż pojawiają się abstrakcyjne pytania w stylu: „Gdzie widzi Pan siebie za 10 lat”, albo „Jakim jest Pani owocem: jabłkiem czy bananem?”. Duże znaczenie ma więc budowanie świadomości w środowisku biznesowym i wśród osób prowadzących rekrutację, bo nie każdy kadydat spełniający profil kompetencyjny będzie potrafił zaprezentować się czy komunikować werbalnie „jak wszyscy inni”. Tracimy kandydatów z potencjałem, tylko dlatego, że nie nauczyliśmy się dostrzegać zalet różnorodności. Zamiast wyjść poza schemat „standardów” wciąż tkwimy w rekrutacyjnym „średniowieczu”.

Co możemy zrobić, żeby dzień świadomości zamienił się w rok działania?

Zacznijmy od siebie i swojego otoczenia. Przeprowadź na sobie mały eksperyment myślowy. Zadaj sobie kilka pytań kontrolnych:

1. Czy potrafię zdefiniować czym jest autyzm?
2. Jakie objawy mogą wskazywać na autyzm?
3. Jakie trudności mogą mieć osoby w spektrum autyzmu? W jakich obszarach najczęściej?
4. Jak zachowuję się w obecności osoby w spektrum autyzmu, czy też osoby, której zachowanie wydaje mi się „dziwne”? Czy unikam jej świadomie, zamiast spróbować zrozumieć i nawiązać kontakt? Co mogę zrobić inaczej?
5. Kiedy ostatnio czytałem/czytałam materiały na temat autyzmu? Czy data ich publikacji pochodzi z przed 2020 roku?

Czy było Ci łatwo odpowiedzieć na te pytania? Czy Twoja wiedza jest aktualna? Jeśli tak, to czy możesz zadać je w swoim otoczeniu i uzyskać równie trafne odpowiedzi jak Twoje? Jakich odpowiedzi się spodziewasz? Jeśli usłyszysz powielane mity, czy zauważysz trudności we właściwym zdefiniowaniu czym jest autyzm, podejmiesz działanie i podzielisz się rzetelną wiedzą?

Tylko dzięki tym mikro-aktywnościom prowadzonym przez każdego z nas na co dzień, świat ma szansę przestać obchodzić dzień autyzmu, a zacząć celebrować różnorodność jako normalną część ludzkiego życia.

To co, zamienimy jeden dzień w cały rok?